รู้จักทุเรียนเทศ ผลไม้แก้โรค

วันนี้เรามาทำความรู้จักกับผลไม้แก้โรคกันดีกว่า นั่นก็คือ ทุเรียนเทศ หรือบางพื้นที่เรียกว่าทุเรียนน้ำ มีชื่อภาษาอังกฤษว่า Soursop, Prickly Custard Apple

ชื่อวิทยาศาสตร์ Annona muricata L. และยังมีชื่อเรียกอีกหลายแบบมากมาย เป็นต้นว่า ทางภาคกลางจะเรียกกันว่า ทุเรียนแขก ภาคอีสานเรียกว่าหมากเขียบหลด และ มะทุเรียนคือชื่อเรียกทางภาคเหนือ

ทุเรียนเทศนั้นมีลักษณะทางพฤกษศาสตร์ จัดเป็นพืชในวงศ์เดียวกับน้อยหน่า น้อยโหน่ง และกระดังงา เนื่องจากมีลักษณะเป็นใบเดี่ยว กลีบดอกแข็ง ดอกมีกลิ่นหอม ผลจะมีรูปร่างคล้ายทุเรียน มีหนามแต่ไม่แหลมมาก และผลเล็กกว่า บางพื้นที่จะพัฒนาผลให้ใหญ่เท่าลูกทุเรียน เปลือกมีสีเขียว เนื้อสีขาว ฉ่ำน้ำ รสหวานอมเปรี้ยว เมล็ดแก่สีดำ เพราะเป็นพืชที่ชอบความชื้นสูงจึงเติบโตได้ดี นิยมปลูกกันมากในแถบอเมริกากลางและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

การรับประทานทุเรียนเทศ จึงไม่ควรกินเมล็ด เนื่องจากในผลทุเรียนเทศสด 1 ผล มีสาร annonacin สูงถึง 15 มิลลิกรัม สารตัวนี้มีความเกี่ยวข้องกับการเกิดแผลในสมอง อาจทำให้มีผู้รับประทานมีอาการแบบโรคพาร์คินสัน จึงควรหลีกเลี่ยงการกินผลทุเรียนเทศมากเกินไป

แม้ทุเรียนเทศถือเป็นสมุนไพรที่ออกฤทธิ์ ในยาที่ขายในตลาดในชื่อ Triamazon. โดยยาตัวนี้ไม่ได้รับอนุญาตให้ใช้เป็นยาในอังกฤษ แต่มีการวิจัยออกมาว่าในประเทศที่มีการใช้เมล็ดเป็นยาพื้นเมืองสำหรับฆ่าพยาธิมีประสิทธิภาพมาก แต่ไม่แนะนำสำหรับคนที่เป็นพาร์คินสัน

เปรียบเทียบความแตกต่างระหว่าง ทุเรียนเทศ น้อยหน่า และน้อยโหน่ง

ผลทุเรียนเทศ เปลือกมีหนาม
แต่ผลเล็กกว่าทุเรียน

ผลน้อยหน่า กลีบเปลือกจะหนา
ไม่มีหนาม ร่องเปลือกลึก

ผลน้อยโหน่ง เปลือกมีปุ่มแต่ไม่แหลม
ร่องเปลือกไม่ลึก

แหล่งเพาะปลูกทุเรียนเทศ

การสำรวจตั้งแต่จังหวัดเพชรบุรี ลงไปจนถึงจังหวัดสงขลา รวม 12 จังหวัด สามารถพบตัวอย่างทุเรียนเทศ 145 จุด จุดสำรวจที่พบมากที่สุดได้แก่ จังหวัดนครศรีธรรมราช พบมากถึง 32 จุด รองลงมาได้แก่ จังหวัดตรัง พบตัวอย่างต้นทุเรียนเทศเพียง 25 จุด ส่วนจังหวัดที่พบน้อยที่สุดได้แก่ จังหวัดภูเก็ต ที่พบตัวอย่างต้นทุเรียนเทศเพียง 1 จุด สภาพสวนหรือต้นทุเรียนเทศที่พบ จำแนกได้เป็น 4 กลุ่มใหญ่คือ

• พื้นที่สวน ส่วนใหญ่จะพบต้นทุเรียนเทศในสภาพที่ปลูกอยู่รอบๆ ที่อยู่อาศัยร่วมกับพืชอื่นๆ ในสวนบ้านทั่วไป ส่วนใหญ่จะมี 1-2 ต้นเท่านั้น อายุของต้นทุเรียนเทศที่พบมีอายุตั้งแต่อายุ 2 ถึงประมาณ 50- 60 ปี จุดประสงค์การปลูกทุเรียนเทศ ส่วนใหญ่เพื่อใช้รับประทานผลสดในครัวเรือน หรือแบ่งปันให้เพื่อนบ้าน
• สวนสมรม มี 2 สวนที่มียังมีการปลูกทุเรียนเทศร่วมกับพืชอื่นๆ ในลักษณะหลายชั้นเรือนยอด ไม่มีการจัดระยะปลูกที่แน่นอน มีการเก็บผลผลิตสวน ไปจำหน่ายในตลาดท้องถิ่นเป็นประจำ ขนาดของสวนที่พบ ประมาณ 12 ไร่ จำนวนต้นทุเรียนเทศที่พบแทรกอยู่ในสวนประมาณ 30-60 ต้น พืชร่วมที่ปลูกได้แก่ มะพร้าว มะม่วง กล้วย ต้นสะเดาช้าง สะตอ ผลทุเรียนเทศสามารถจำหน่ายในราคาผลละ 10 -20 บาทหรือในราคากิโลกรัมละ 25 บาท
• หน่วยงานราชการ มีทุเรียนเทศที่ถูกปลูกใน 3 หน่วยราชการ ได้แก่ ศูนย์วิจัยพืชสวนตรัง ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาการอาชีพการเกษตรจังหวัดตรัง และศูนย์วิจัยพืชสวนเพชรบุรี สวนทุเรียนเทศในสถานที่ที่กล่าวมานี้ มีการจัดระยะปลูกเป็นแถวเป็นแนวที่ระยะปลูก 5 X 5 เมตร บทบาททุเรียนเทศในกรณีนี้ จึงน่าจะเป็นแหล่งรวบรวม และศึกษาการเพาะปลูกของทุเรียนเทศได้เป็นอย่างดี
• ในที่สาธารณะกรณีนี้พบน้อย จากข้อมูลข้างต้นจะเห็นว่าสถานะภาพของทุเรียนเทศในฐานะการเป็นพืชร่วมของทุเรียนเทศในสวนบ้าน หรือสวนสมรม จึงมีความสำคัญต่อการอยู่รอดของต้นทุเรียนเทศในประเทศไทย แต่มีแนวโน้มว่าจะลดหรือสูญหายไปจากสวนเหล่านี้

สรรพคุณทางยาสมุนไพรของทุเรียนเทศ

ทุเรียนเทศสามารถใช้ประโยชน์ได้หลายรูปแบบได้แก่รับประทานผลสด การแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ เช่น น้ำผลไม้พร้อมดื่ม ไวน์ ในด้านสรรพคุณทางสมุนไพรทุเรียนเทศมีสรรพคุณหลายอย่าง เช่น

• เมล็ดใช้เป็นยาแก้โรคบิด
• ยาสมาน ทำให้อาเจียน
• ใช้เบื่อปลา
• ใช้ฆ่าแมลง
• ใบขยี้ผสมกับปูนใช้ทาแก้ท้องอืด
• รากทุเรียนเทศตำให้ละเอียดผสมกับน้ำซาวข้าว ประคบจะช่วยให้หายจากอาการเจ็บปวดจากการโดนครีบปลาแทง
• นำใบมาตัดส่วนโคนและปลายใบออก นำไปต้มกับน้ำเกลือ เพื่อรักษาอาการปวดฟันได้
• และมีความเชื่อว่าการบริโภค ผลทุเรียนสดจะช่วยรักษาโรคเบาหวานได้

บทบาทของทุเรียนเทศพบว่า มีแนวโน้มจะหายไปจากสวน ทั้งนี้เนื่องจากสภาพความเจริญของพื้นที่ ที่ถูกแปรเปลี่ยนเป็นบ้านเรือนสำหรับอยู่อาศัย เนื่องจากทุเรียนเทศส่วนใหญ่ถูกปลูกไว้ใกล้บ้านจึงนับเป็นภัยคุกคามโดยตรง ประกอบกับความนิยมในการบริโภคนับวันจะน้อยลงไปเรื่อยๆ

การปลูกทุเรียนเทศ

ทุเรียนเทศชอบดินร่วน มีความชุ่มชื้น ระบายน้ำได้ดี มีแสงแดดครึ่งวันถึงรำไร นิยมปลูกเป็นไม้ประดับในบ้าน ในการปลูกเป็นการค้านิยมปลูกในประเทศมาเลเซีย โดยมีระยะปลูก 4 + 4 เมตร ให้ผลได้ในปีที่ 4 ได้ผลผลิตประมาณ 1.5 – 2 ตันต่อไร่ต่อปี

ทำอย่างไรต้นทุเรียนเทศถึงจะโตได้ดี

สภาพแวดล้อมที่ทุเรียนเทศเจริญเติบโตได้ดีนั้น มักพบว่าดินที่มีค่าความเป็นกรดด่างอยู่ในช่วง (pH) 3-7 จะเติบโตและให้ผลผลิตได้ดีที่สุด

การขยายพันธุ์ทุเรียนเทศ

การเพาะเมล็ดทำได้โดยการนำเมล็ดมาเพาะ เมล็ดจะงอกภายใน 7 วัน แต่ต้นกล้าจะโตช้าและออกดอกเมื่อมีอายุไม่ต่ำกว่า 3 ปี จึงนิยมขยายพันธุ์ด้วยการเสียบยอด และทาบกิ่ง

โรคและแมลงที่ปรากฎ อยู่ในระหว่างการศึกษา คาดว่าน่าจะเป็นลักษณะเดียวกับน้อยหน้า

การใช้ประโยชน์จากทุเรียนเทศ

ผลทุเรียนเทศกินได้ไหม โดยปกตินิยมนำผลมาประกอบเป็นอาหาร ในประเทศไทย มีการนำผลทุเรียนเทศแก่มารับประทาน ในภาคใต้นิยมนำผลอ่อนมาทำแกงส้มและทำทุเรียนเทศเชื่อม ในประเทศฟิลิปปินส์และอินโดนีเซีย นิยมนำผลอ่อนที่เมล็ดยังไม่แข็งมารับประทานเป็นผักเคียง ผลแก่นำมาทำขนมหวาน เช่น นำเนื้อมาผสมในไอศกรีม เครื่องดื่มนมผสมผลไม้รวม เยลลี่ น้ำผลไม้ ในประเทศมาเลเซีย มีการทำน้ำทุเรียนเทศอัดกระปํอง ซึ่งได้รับความนิยมมาก เนื่องจากทุเรียนเทศประกอบด้วย แคลเซียม ฟอสฟอรัส วิตามิน เอ วิตามิน ซี นำตาลและกรดอินทรีย์อีกหลายชนิด

สรรพคุณทางยาของทุเรียนเทศ ได้แก่ ผลสุกรับประทานแก้โรคเลือดออกตามไรฟัน ผลดิบรับประทานแก้โรคบิด เมล็ดใช้สมานแผลห้ามเลือด ใช้เบื่อปลาและฆ่าแมลง ส่วนใบ ใช้รักษาโรคผิวหนัง แก้ไอ ปวดตามข้อ ใบชาที่ทำให้แห้งโดยการใช้วิธีการ Air Dry จะช่วยทำให้ประโยชน์ในการรักษาและฆ่าเชื้อแบคทีเรียนั้นเข้มข้นขึ้น เมื่อใบแห้งแล้ว ฉีกใบเป็นชิ้นเล็กๆ และตวงให้ได้ 1 ถ้วยตวงต่อน้ำ 1 ลิตร นำไปต้ม และลดไฟให้ต่ำ เคี่ยวอีก 20 นาที ใช้ดื่ม 3 ถ้วยต่อวัน 30 นาทีก่อนมื้ออาหาร ดื่มน้ำชาแบบนี้ทุกวันเป็นระยะเวลา 30 วัน เพื่อฆ่าเชื้อแบคทีเรียในร่างกาย (บ้างก็ว่าสามารถฆ่าเซลล์มะเร็งได้)

ในส่วนที่กินได้ของทุเรียนเทศ 100 กรัม พบว่ามีน้ำ 83.2 กรัม ให้พลังงาน 59 กิโลแคลลอรี ไขมัน 0.2 กรัม คาร์โบไฮเดรท 15.1 กรัม เส้นใย 0.6 กรัม โปรตีน 1.0 กรัม แคลเซียม 14 มิลลิกรัม เหล็ก 0.5 มิลลิกรัม วิตามินบี1 มี 0.08 มิลลิกรัม และวิตามินซี 24 มิลลิกรัม (วิวัฒน์ พันธวุฒิยานนท์. 2541)

ทุเรียนเทศ กับความต้องการของตลาด

หลายคนถามกันเข้ามาว่า ทุเรียนเทศมีขายที่ไหน ทุเรียนเทศนั้นจะมีขายในตลาดนัดท้องถิ่นตามฤดูกาล แต่พบไม่บ่อยนัก อาจจะเนื่องมาจากขาดความคุ้นเคยและความตระหนักถึงคุณค่า ตลอดจนการแข่งขันกับผลไม้ชนิดอื่นๆในฤดูกาลเดียวกัน นอกจากนี้เนื้อในทุเรียนเทศแกะรับประทานยาก จึงนิยมนำไปแปรรูปในลักษณะไอศกรีม น้ำผลไม้ ดังเช่นที่เป็นที่นิยมในประเทศมาเลเซียและสิงคโปร์ ผลทุเรียนเทศที่วางขายในตลาดนัดคณะทรัพยากรธรรมชาติในช่วงเดือนพฤษภาคม พ.ศ.2549 ราคาผลทุเรียนเทศที่ขายกันอยู่ที่ กิโลกรัมละ 25 บาท โดยผลขนาดย่อมมีราคาประมาณ 10 บาทต่อผล

ลู่ทางการพัฒนาทุเรียนเทศในเชิงอุตสาหกรรมเกษตร มีความเป็นไปได้สูงโดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อมีการพัฒนาผลิตภัณฑ์ให้มีความหลากหลาย และสะดวกต่อการรับทานมากยิ่งขึ้น ในปัจจุบันน้ำทุเรียนเทศเข้มข้นยังไม่มีวางขายในประเทศไทย ยังไม่มีการนำเนื้อมาทำไอศกรีม หรือเยลลี่เหมือนดังในประเทศมาเลเซียและสิงคโปร์

ข้อมูลอ้างอิง

• ทุเรียนเทศในสวนบ้านภาคใต้ของประเทศไทย Soursop (Annona muricata Linn.) in Traditional Homegardens of Southern Thailand ยืนยง วาณิชย์ปกรณ์ คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชัย อ.ทุ่งใหญ่ จ.นครศรีธรรมราช
• ทุเรียนเทศ รักษาโรคได้จริงหรือไม่